Situatieschets

Het doel van dit onderzoek is een stand van zaken op te maken over de algemene situatie in Venezuela. Het onderzoek richt zich hierbij op de politieke situatie, de veiligheidssituatie en de socio-economische situatie van het land om een zo breed mogelijke analyse te maken van de huidige stand van zaken. De situatie van specifieke profielen, zoals bijvoorbeeld journalisten of politieke activisten, vormen geen voorwerp van deze analyse. Deze COI Focus richt zich in het bijzonder op de periode van mei 2022 tot juni 2023 en is een update van het gelijknamige rapport van 30 mei 2022. Het onderzoek werd afgesloten op 26 juni 2023.

Deze COI Focus schetst vooreerst een beeld van de huidige politieke situatie in Venezuela. De politieke situatie in Venezuela is grondig veranderd sinds 2019, toen meer dan 50 landen de interim-regering van Juan Guaidó erkenden. In december 2022 is de interim-regering ontbonden en hebben regeringswisselingen in onder meer Brazilië en Colombia geleid tot een hervatting van de diplomatieke betrekkingen met de Maduro-regering waardoor deze laatste anno 2023 minder geïsoleerd staat in de regio.  De Venezolaanse oppositie daarentegen is zwak en verdeeld, met veel van zijn leiders, waaronder Guaidó, in ballingschap.  In oktober 2023 plannen de oppositiepartijen voorverkiezingen met het oog op deelname aan de presidentsverkiezingen van 2024. De oppositiepartijen willen hier als een verenigd front aan deelnemen met één kandidaat. In april 2023 besloot de partij van Guaidó, de Voluntad Popular, dat de voormalige interim-president de partij niet langer kon vertegenwoordigen bij de komende verkiezingen.

Venezuela bleef ook tijdens de afgelopen referentieperiode een van de gevaarlijkste landen in de regio. Op de InSight Crime Homicide Roundup staat Venezuela voor 2022 op de vierde plaats. Het nationale cijfer van gewelddadige overlijdens komt volgens het OVV voor 2022 op 40,4 per 100.000 mensen, wat een vergelijkbaar cijfer is met een jaar eerder. Voor het tweede opeenvolgende jaar kent het Hoofdstedelijk District het hoogste aantal gewelddadige overlijdens met 89,2 gewelddadige sterfgevallen per 100.000 inwoners.

In Venezuela zijn verschillende structuren van gewapende groeperingen actief, gaande van de zogenaamde megabandas, de colectivos, de sindicatos, de grote drugshandelorganisaties tot de Colombiaanse guerrillagroeperingen. Afgelopen jaren verzwakte de macht en de territoriale aanwezigheid van de veiligheidstroepen verder en tegelijkertijd nam de macht van de niet-statelijke gewapende groeperingen toe. Er was sinds 2021 een duidelijke toename vast te stellen van die gebieden die buiten de controle van de nationale overheid vielen en waar de politieke controle en openbare voorzieningen worden uitgeoefend door diverse gewapende groeperingen. De geraadpleegde bronnen registreerden eveneens een duidelijke toename van het aantal offensieve acties van de gewapende groeperingen om het geweldsmonopolie van de veiligheidsdiensten aan te vechten. Voorbeelden hiervan zijn de gebiedsuitbreiding van de bende van El Koki in Caracas in juli 2021 en de veiligheidsoperaties die hier als tegenreactie op volgden. Gebeurtenissen die een grote impact hadden op de plaatselijke bevolking die hierdoor werd blootgesteld aan dodelijk geweld, arbitraire arrestaties, afpersing en buitengerechtelijke executies. Sinds de gebeurtenissen in Cota 905 hebben de autoriteiten grote mega-operaties tegen criminele bendes omarmd als een centrale pijler van hun strategie voor het bestrijden van bendes. Tussen juli 2021 en februari 2023 vonden zeven grote veiligheidsoperaties plaats tegen criminele bendes, maar het welslagen ervan is onduidelijk.

Voor het negende jaar op rij bevindt Venezuela zich ook in een zware socio-economische crisis. Zware economische sancties, dalende olieproductie, hyperinflatie en een inkrimping van de economie jaar na jaar, maken dat de armere Venezolaan niet of amper in zijn basisbehoeften kan voorzien. Doorheen 2019-2021 voltrok zich een de facto dollarisatie in het land. Mede hierdoor en door een versoepeling van de controles op de import konden de rijkere Venezolanen zich opnieuw luxegoederen veroorloven. De inflatie steeg minder sterk en de president beweert dat economisch herstel nakend is.  Maar voor de mensen die geen toegang hebben tot dollars, waaronder alle werknemers van de publieke sector die worden uitbetaald in bolivars, blijft de situatie ongewijzigd. Ook het meest recente onderzoek naar de levensomstandigheden in Venezuela van de denktank ENCOVI onthulde voor het eerst in zeven jaar een afname in multidimensionale armoede van bijna 15 %. Uit het onderzoek bleek dat armoede 81,5 % van de bevolking trof in 2022, wat betekent dat 8 op de 10 Venezolanen niet over voldoende middelen beschikte om een basisvoedselmand te betalen. Extreme armoede, waaronder mensen met onvoldoende inkomen om basisvoedsel te kopen, daalde naar 53,3 %. Maar het rapport onthulde eveneens dat de inkomenskloof tussen de rijke en arme Venezolanen verder is gestegen.

Ook de toegang tot stromend water en elektriciteit is vaak niet gegarandeerd. Ziekenhuizen kampen met ernstige tekorten aan medicijnen en infrastructuur en veel ziekenhuizen buiten Caracas hebben maar twee dagen per week stromend water. Ook het onderwijs wordt sterk geraakt door de economische crisis. Veel onderwijzend personeel is naar het buitenland gevlucht en er is een groot gebrek aan infrastructuur. In juni 2023 hebben meer dan zeven miljoen Venezolanen hun land verlaten, waarbij de overgrote meerderheid wordt opgevangen in de regio, met Colombia als koploper. Op 1 maart 2021 ondertekende de Colombiaanse president Iván Duque een decreet om een tijdelijke beschermingsstatus te verstrekken aan Venezolanen in het land. Omwille van aangescherpte immigratiebeperkingen in veel Latijns-Amerikaanse landen en een toenemende xenofobie kwam er de afgelopen jaren eveneens een beperkte terugkeerbeweging op gang. Maar het aantal Venezolanen dat hun land verlaat stijgt nog steeds in 2022, onder meer door een toenemende migratie naar de VS.