Situatieschets

Het politieke landschap in Venezuela is grondig veranderd sinds 2019, toen meer dan 50 landen de interim-regering van Juan Guaidó erkenden. In december 2022 is de interim-regering ontbonden en hebben regeringswisselingen in onder meer Brazilië en Colombia geleid tot een hervatting van de diplomatieke betrekkingen met de regering van Maduro. In oktober 2023 hield de verenigde oppositie voorverkiezingen om één kandidaat af te vaardigen voor de nakende presidentsverkiezingen van 2024. De winnaar van deze voorverkiezingen, María Corina Machado, die meer dan  90 % van de stemmen achter zich kreeg, kreeg echter van het Hooggerechtshof een verbod om een publiek ambt te bekleden. Daarop vaardigde de oppositie Edmundo González af, een 74-jarige diplomaat, als nieuwe presidentskandidaat. Hoewel de oppositie erin slaagde enigszins campagne te voeren, nam het aantal arrestaties van mensen uit hun entourage wel gevoelig toe.

De verkiezingsdag zelf verliep relatief vreedzaam. Enkele uren na de sluiting van de stembureaus beweerden de kiesautoriteiten dat Maduro de verkiezingen had gewonnen. De kiesautoriteiten weigerden echter de resultaten openbaar te maken en de oppositie sprak van fraude. Ook de meeste landen in de regio, alsook de VS en de EU, erkenden de overwinning van Maduro niet. De aankondiging van de verkiezingsoverwinning van Maduro leidde tot onrusten en grote demonstraties, met massale arrestaties tot gevolg. Bij het afsluiten van dit onderzoek waren er 25 doden als gevolg van geweld door de ordediensten tijdens de demonstraties en had Edmundo González het land verlaten terwijl Machado zich schuil houdt en slechts sporadisch in het openbaar verschijnt.

Venezuela bleef ook, volgens de geraadpleegde bronnen, tijdens de afgelopen referentieperiode geteisterd door veel geweld maar de geweldscijfers kenden wel een daling ten opzichte van de vorige jaren. Op de InSight Crime Homicide Roundup staat Venezuela voor 2023 op de elfde plaats. Het nationale cijfer van gewelddadige overlijdens komt volgens het OVV voor 2023 op 26,8 gewelddadige sterfgevallen per 100.000 individuen terwijl dit voor het jaar voordien op 40,4 gewelddadige sterfgevallen per 100.000 individuen kwam. Voor het derde opeenvolgende jaar kent het Hoofdstedelijk District het hoogste aantal gewelddadige overlijdens met 50,8 gewelddadige sterfgevallen per 100.000 inwoners in 2023.

In Venezuela zijn verschillende structuren van gewapende groeperingen actief, gaande van de zogenaamde megabandas, de colectivos, de sindicatos, de grote drugshandelorganisaties tot de Colombiaanse guerrillagroeperingen. Afgelopen jaren verzwakte de macht en de territoriale aanwezigheid van de veiligheidstroepen verder en tegelijkertijd nam de macht van de niet-statelijke gewapende groeperingen toe. Er was sinds 2021 een duidelijke toename vast te stellen van die gebieden die buiten de controle van de nationale overheid vielen en waar de politieke controle en openbare voorzieningen worden uitgeoefend door diverse gewapende groeperingen. Ook werken de autoriteiten effectief samen met enkele van deze criminele organisaties. Sinds 2022 hebben de autoriteiten evenwel grote mega-operaties tegen criminele bendes omarmd als een centrale pijler van hun veiligheidsstrategie. Ook in 2023 vonden verschillende van dit soort operaties plaats, met invallen in enkele van de meest beruchte gevangenissen, zoals Tocorón. Analisten spreken echter van een selectieve toepassing van deze veiligheidsoperaties waarbij enkel deze criminele organisaties waarmee de autoriteiten geen samenwerkingen hebben, een doelwit worden. De daling van het geweld is volgens de verschillende geraadpleegde bronnen evenmin enkel het werk van deze toegenomen veiligheidsoperaties, maar is ook e wijten aan de aanhoudende exodus van Venezolanen naar het buitenland en de consolidatie van territorium van enkele grotere misdaadorganisaties. Deze laatste nemen bovendien steeds meer hun toevlucht tot het opleggen van sociale controle aan de bewoners in plaats van het gebruik van geweld om hun territoriumcontrole te bestendigen.

Voor het tiende jaar op rij bevindt Venezuela zich ook in een zware socio-economische crisis. Zware economische sancties, dalende olieproductie, hyperinflatie en een inkrimping van de economie jaar na jaar, maken dat de armere Venezolaan niet of amper in zijn basisbehoeften kan voorzien. Doorheen 2019-2021 voltrok zich een de facto dollarisatie in het land. Mede hierdoor en door een versoepeling van de controles op de import konden de rijkere Venezolanen zich opnieuw luxegoederen veroorloven. De inflatie steeg vanaf dan eveneens minder sterk. Maar voor de mensen die geen toegang hebben tot dollars, waaronder alle werknemers van de publieke sector die worden uitbetaald in bolivars, blijft de situatie ongewijzigd. Uit het onderzoek naar de levensomstandigheden in Venezuela van ENCOVI bleek in 2022 voor het eerst in zeven jaar een afname in multidimensionale armoede van bijna 15 %. Cijfers van ENCOVI voor 2023 zijn gelijkaardig als deze uit 2022 met 82,8  % van de huishoudens in armoede en 50,5 % die geconfronteerd worden met extreme armoede.

Ook de toegang tot stromend water en elektriciteit is vaak niet gegarandeerd. Ziekenhuizen kampen met ernstige tekorten aan medicijnen en infrastructuur en veel ziekenhuizen buiten Caracas hebben maar twee dagen per week stromend water. De economische crisis raakt ook het onderwijs. Veel onderwijzend personeel is naar het buitenland gevlucht en er is een groot gebrek aan infrastructuur. In juni 2024 hebben bijna acht miljoen Venezolanen hun land verlaten, waarbij de overgrote meerderheid wordt opgevangen in de regio, met Colombia als koploper. Ook de migratie naar de VS nam de afgelopen jaren toe.