Vrouwelijke genitale verminking (VGV)

Vrouwenbesnijdenis is verankerd als een socioculturele norm in de collectieve en patriarchale Somalische samenleving. Het gebruik is diep verweven met culturele waarden rond vrouwelijke maagdelijkheid, deugdzaamheid en het vrouwelijk lichaam. Somalische vaders dragen traditioneel de verantwoordelijkheid voor de besnijdenis van hun zonen en niet hun dochters, waardoor ze er minder bij betrokken zijn. Meerder bronnen vermelden dat de beslissing bij de moeder ligt en de grootmoeder een aanzienlijke invloed heeft. Binnen de Somalische samenleving is een huwelijk bepalend voor de status en welvaart van het individu. In de Somalische cultuur is het een wijdverspreide opvatting dat de besnijdenis een voorwaarde is om te kunnen trouwen en een gezin te stichten. Het niet besneden zijn, veroorzaakt schaamte en stigma en bemoeilijkt, volgens de meerderheid van de geraadpleegde bronnen de huwelijkskansen van het meisje. Deze reputatieschade raakt ook aan de status van het gehele gezin. Om die reden kan er een aanzienlijke druk zijn vanuit de naaste familie om de besnijdenis te ondergaan. Wat het moeilijk maakt om dit te weigeren/ te vermijden. Sommige moeders slagen erin hun dochters te beschermen tegen deze praktijk. De mogelijkheid om dit te doen hangt af van de persoonlijkheid van de moeder, of zij de nodige volharding in deze beslissing kan waarmaken en zich kan verzetten tegen de psychologische druk van zowel familie als de samenleving. Daarnaast kunnen haar opleidingsniveau, de kennis over VGV, de financiële en sociale status en in mindere mate de culturele en geografische affiliatie een rol spelen.

VGV wordt bijna overal toegepast in Somalië met weinig verschil tussen de verschillende socio-economische groepen, geografische locaties en het opleidingsniveau. Meisjes zijn tussen 5 en 10 jaar oud wanneer ze worden besneden. Bijna alle vrouwen (99 %) tussen 15 en 49 jaar oud zijn besneden. Deze prevalentiegraad is grotendeels onveranderd gebleven op basis  van de beschikbare data uit 2006, 2011 en 2020. De VGV-prevalentie bij Somaliërs is in de buurlanden bijna even hoog als in het land zelf. Er is geen nationale wetgeving die de VGV-praktijk, en de uitvoerders ervan, strafbaar stelt.

Somaliërs onderscheiden twee besnijdenisvormen: de faraonische vorm (gudniika fircooniga) en de sunna-besnijdenis (gudniika sunna). De sunna-besnijdenis wordt doorgaans omschreven als een mildere vorm. Echter uit verschillende geraadpleegde bronnen blijkt dat een sunna-besnijdenis in de praktijk alle vormen van besnijdenis kan zijn, gaande van WHO-type 1 tot en met WHO-type 4. Die onduidelijkheid heeft onder andere tot gevolg dat meisjes in de praktijk geïnfibuleerd kunnen zijn. Voor Somaliërs heeft de term sunna een religieuze connotatie en deze besnijdenisvorm wordt gezien als religieus toegelaten. De jongere generatie zou een voorkeur hebben voor deze besnijdenisvorm.

De faraonische variant komt overeen met het WHO-type III, een infibulatie. De meeste vrouwen zijn geïnfibuleerd (64 %). Deze besnijdenisvorm wordt geassocieerd met ernstige complicaties en gezondheidsproblemen, in tegenstelling tot de sunna. De Engelse term voor vrouwenbesnijdenis FGM/C wordt in Somalië meestal als guniinka fircooniga vertaald waardoor enkel deze besnijdenisvorm gezien wordt als VGV. Dit kan tot gevolg hebben dat Somaliërs stellen dat ze hun dochters niet besneden hebben terwijl de meisjes een sunna-besnijdenis hebben ondergaan. Geïnfibuleerde vrouwen moeten worden geopend om seks en een bevalling mogelijk te maken. Soms kan dit ook omwille van medische redenen. Het opnieuw dichtnaaien of herinfibuleren kan na een scheiding of een bevalling. Er is geen data die stelt dat dit systematisch gebeurt. Zowel na een bevalling als na een scheiding hangt de keuze voor een herinfibulatie af van de context van de vrouw. Die keuze kan beïnvloed worden door de sociale druk van een echtgenoot, familie, vrienden of soms de vroedvrouw of besnijdster. In geval van een buitenechtelijke relatie en een verkrachting kan een geïnfibuleerde vrouw ook op verzoek opnieuw worden dichtgenaaid.

Meerdere bronnen halen aan dat de VGV-prevalentie niet afneemt maar dat er een daling merkbaar is van het aantal infibulaties. Er is een verschuiving naar de minder ingrijpende sunna-besnijdenis. Enkele bronnen vermelden ook een toename van de medicalisatie van de besnijdenispraktijk.